TURGUTLU'DA ARKEOLOJİK ESERLER

    Ünlü Arkeolog Ch. H. Roosevelt’in anlatımına göre üzerine manto giymiş bir erkek tasviri bulunan bir stel Turgutlu’nun Musacalı köyünden alınarak Manisa Arkeoloji Müzesi’ne götürülmüştür. Bu stel, M. Ö. 6’ıncı yüzyılın ortası ile 5’inci yüzyıl sonlarına tarihlenmektedir.

         
      Turgutlu ve çevresinin arkeolojisine yönelik araştırmalar sınırlı olmakla birlikte, çeşitli arkeolojik bulgular ve tümülüsler bu konuda bilgi edinilmesini sağlamaktadır.

Turgutlu sınırları içinden alınıp götürülmüş birçok eser bugün Manisa Müzesi envanterinde yer almaktadır. Temrek Köyü çevresinde bulunan aslan heykeli, Musacalı Köyü çevresinde yer alan, Hilmi Tepe Tümülüs’ünden çıktığı belirtilen ve M.Ö 6 – 5 yüzyıla tarihlendirilen kabartma figürlü stel, Çal Dağı’nın eteklerinde bulunmuş kalıntılardır. Yine İlk Tunç Çağı’ndan kalma bakır alaşımlı bıçak ve bakır keser Kasaba’nın tarihi kalıntılarına birer örnektir. Ayrıca, 1979 yılında Alahıdır Köyü’nde yapılan kazılarda elde edilen bir vazo (Iydion) ve bronz levhalar, Manisa Müzesi’nin bünyesinde yer almaktadır. Bunların yanında; Dalbahçe Köyü’nde, Gökali Mescidi Podiumunda kullanıldığı görünen iki tarafı (Eski Yunanca olduğu sanılan) yazılı taş, yine Dalbahçe Köyü eteklerinde bulunan su kemerleri, köy yolunun sağında – solunda yer alan iskân izleri geçmişe dönük yaşam izleridirler. Ayrıca Dereköy’ün doğu yönünde varlığı bilinen bazı temeller ve hamam yıkıntıları, Kasaba’nın eski çağlarıyla ilgili izler sunmaktadır.

    Ünlü Arkeolog Ch. H. Roosevelt’in belirttiğine göre 1938 yılında Turgutlu’nun Temrek Köyü’nde mermerden küçük bir aslan heykeli bulunmuş bu heykelcik Manisa Arkeoloji Müzesi’ne getirilmiştir. Bu heykel M. Ö. 5 - 4. yüzyıllara tarihlenmektedir. Yine Roosevelt’e göre Temrek’in güneyinde ve batısında sekiz Tümülüs vardır ve köyün hemen üzerinde bir kale yer almaktadır.  

TURGUTLUNUN ETRAFINI ÇEVRELEYEN ESKİ KENTÇİKLER

Kasaba’nın yerleşim alanı içinde antikçağa ait kalıntılar olmasa da onun çevresinde antikçağa ait birçok yerleşim alanları görülür. Turgutlu’nun çevresinde yer alan antikçağa ait bazı yerleşim alanları şöyle sıralanabilir: 

Dareiou Kome: Perslerce kurulmuş Hermos vadisi yerleşimi.

Mostane (Mostana): Bir Lydia kenti. Hermos vadisi yerleşimi, Sancaklı Bozköy.

Perikome: Boz Dağ üzerinde bir ilkçağ köyü.

Kaibokome: Turgutlu’ya yakın bir ilkçağ köyü.

Aurelius/Tmolos: Boz Dağ’ın üzerinde, kurulmuş bir kent.

Troketta: Turgutlu.

Djowali: Hacı Veli Köyü. Bu günkü Dalbahçe Köyü’nün yakınında eski bir yerleşim alanı.

Lidya bölgesinde özellikle Hermos (Gediz) Irmağı’nın vadileri Antik Çağ’da da günümüzdeki gibi zengindir. Bugün tütün, pamuk, meyve ve üzüm bağlarının yer aldığı Gediz’in sulak ovası o zaman da geniş otlaklarla kaplıdır. Bu otlaklarda büyük hayvan sürüleri otlatılmaktadır. Turgutlu yöresi olası ki, Lidyalılar döneminde ve ondan sora ki dönemlerde,  etrafında bulunan köy ve kasabaların arazileri tarımsal amaçlı küçüklü-büyüklü iskânlarla şenlendirilmiş olmalı.

         Bu ovanın güneyinde yükselen Tmolos Dağı’nda nar, elma, kestane ve ceviz ağaçlarının bulunduğu, hatta şarapçılıkta kullanılan üzümün kaliteli olduğu söylenir. Öyle ki gezgin ve coğrafya yazarı Strabon, Tmolos’da elde edilen şarabın, hem zevk vermek, hem de tıbbi amaçlar için kullanıldığını söyler.  

Alman haritacı Richard Kiepert, 1911 yılında Anadolu’nun idari haritasını düzenler. Kasaba’nın da içinde yer aldığı bu haritada, Troketta kenti ve onun yakın çevresinde birçok köyler ve kasabalar görülür. Bu yerleşim alanlarından birisi Mostane’dir (Mostana).⁴ Bilge Umar’a göre “Mostana / Mostene, bir Lydia kentidir. Adının geçtiği yazıtlar bulunan bu kent, kendi döneminde para basmıştır. Bu kentin yerleşim alanının, Boz Köy dolaylarında, Akpınar'ın güney yakınında da olduğu belirtilir.

Tarihçi Tacitius, yukarıda ismi keçen Mostene ve Tmolos (olası ki Troketta kentçiğinin de yer aldığı) kentlerinin, İ.S. 17 yüzyılda meydana gelen depremde büyük zarar gördüğünü anlatır. Tacitius’un, bu deprem ile ilgili satırları şöyledir: “Deprem en fazla Sardeslileri etkilediğinden, en çok şefkati onlar gördü. Temnoslular, Aigailılar, Mosteneliler, Kyme ve Tmolos kentleri de ayni süre içinde vergilerden muaf tutuldular.”

Turgutlu civarında varlığı belirtilen başka bir yerleşim alanı da Kaibokome Köyü’dür. Turgutlu çevresinde bulunan bir yazıttan bu köyün Turgutlu’ya çok yakın yörede kurulmuş olduğu belirtilmektedir.¹⁰ Richard Kiepert’in haritasında, Turgutlu çevresinde başka yerleşim alanları da görülür, bunlar, Jalkine ve Djoval köylerdir.

Kaynakça:

 - Mehmet Akif Ceylan. Marmara Coğrafya Dergisi. 21 Ocak 2010. Marmara Üniversitesi Fen Ed. Fakültesi Coğrafya Bölümü.  

 - Bilge Umar. Türkiye’deki Tarihsel Adlar. S 793.

 - Bilge Umar. Türkiye’deki Tarihsel Adlar. S 360, 793.

 - Sencan Özbilge Altınok. Lydia’da Bir Dağ Tanrısı Tmolos. “Boz Dağ” Ege Ünv. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, sayı 119 s 41, 42, 43.