Turgutlu - Kasaba: 2015-06-21

Ünlü Mimar Halit Değer, bana “Turgutlu’da bir caminin adını söyle sana hikâyesini anlatayım” demişti. Ona “Tatar Camii” dedim.

“Haaa”dedi ve sonra devam etti:

“Ünlü Eyüp Hoca’nın namaz kıldırdığı camii. 1950’li yıllarda, sabah ezanlarında minaresinden Saba makamında ezanın okunduğu camii. Eyüp Efendi, sabah ezanlarını kendisi okurdu. Saba ya da Dilkeşhaveren makamından azana başladı mıydı hepimiz yataktan doğrulur ve huşu içinde bu ezanı dinlerdik.

Eskiden bu çevrede yürümek, adeta zaman yolculuğuna çıkmak gibiydi. Hala yukarıdan aşağıya uzanan cadde ve ona açılan sokaklarda yer alan birçok ev zamana tanıklık eder. Yıllar öncesinde bu mahallede içerideki muhabbeti dışarı sızdıran tek katlı, bodrumlu, avlulu, kerpiç sistemde inşa edilmiş evler daha da çoktu. Bu evlerin çoğunda anahtar delikleri paslanmış tahta kapılar bulunurdu. Bu mahallede veresiye tutmaktan erinmeyen emektar bakkallar, henüz ekmekleri bozulmayan hünerli fırınlar, kedisini ihmal etmeyen müşfik kasaplar, makasına altın bir bilezik gibi ehemmiyet veren mâcit berberler vardı. Şimdilerde hepsi yok olup gitti.

Cumhuriyet öncesinde, Kasaba halkını tren istasyonuna bağlayan tek yol “Cami Önü” denilen meydandan geçen yolmuş. Bu caminin çevrelediği mahallenin eski ismi Çömlekçi Mahallesiymiş. Bir zamanlar bu mahallenin en büyük toprak ağası ise Dafiroğlu Hafız Mustafa bin Ahmet’miş. Şimdilerin toprak ağası kimdir dersen bilmem.

Bu mahallede bulunan caminin esas ismi Zati Ağa camiidir. Ya da Zat Ağa Camii. 1616 yılında inşa edilir. Hani şu Celali eşkıyalarının ortalığa talan ettiği devirde. Tatar Camii ismi ile de anılan bu camii çeşitli tarihlerde onarım görmüştür. Turgutlu’ya göçmen gelen Tatar asıllı ustalar tarafından tamir edildiği bu nedenle isminin Tatar Camii olarak değiştiği söylenmektedir.”

1616 yılında Zatağa tarafından yaptırılan bu camii kare plan üstüne oturtulmuş olup tek kubbelidir. Ana duvarları taş ve tuğladır. On küçük pencere ile ışıklandırılmıştır. İlk onarımını 1700’lü yılların başında görmüştür. İkinci onarımı ise 1959 yılıdır. Sade bir mihrabı ve minberi vardır.

Eski Çömlekçi Mahallesi. Arka fonda Tatar Camii.

Tatar Camii kitabesi

Tatar Camii haziresi

Tatar Camii.

Kasaba’nın her camisinin hikâyesi başkadır. Hepsinin şekli birbirine benzese de her caminin ardında başka bir öykü vardır. Ve her caminin de hikâyesi başka başkadır. Pazar Camiinin öyküsü ise daha bir başkadır.

Günü hızlı yaşayan bir yerde kurulu bu caminin diğerlerinden farkı; ihtiyarlar için ağır usul eşiğine geldikleri Dünya’nın yakından seyrangahı, bebekler için uçsuz bucaksız bir ömrün bir adım geridir. Çocuklar için bazen oyun kapısı, gençler için anne baba vedasıdır. Pazar Camiinin musalla taşında kılınan namazdan sonrası sonsuzluktur. Kimseler bilmese de bu camide gözü yaşlı annelerin içli duaları diğerlerinden fazladır. Diğer camilerden fazladır bu camiinin avlusunda süzülen gözyaşları. Geriye dönmeyecek kim varsa; atta’ya gidecek bebekler, şehit düşen oğullar, gidip de dönmeyenler daha çok bu camide beklenir. Burası belki de bir sığınıştır, teslim oluştur.

Pazar Camisi, Altay Mahallesi, Piyaleoğlu Caddesi ile Cevdet Öktem Caddesinin kesiştiği noktada yer alır. Bu camii yaptıran şahıs Piyale Ağazâde Mustafa Ağadır. Piyale Ağazâde Mustafa Ağa, Turgutlu’da çeşitli vakıf eserleri yaptırarak şehrin fiziki yapısını değiştiren önemli şahıslardan birisidir. İstanbul’da etkili bir kişi olmasının sağladığı avantajlarla Kasaba’da oluşturduğu çeşitli vakıflarla şehrin fiziki yapısının değişmesine dolayısıyla ekonomik açıdan daha cazip bir merkez haline gelmesine yardımcı olmuştur.

Mustafa Ağa, Turgutlu’nun 17. yüzyıl ortalarında büyüdüğünü görür ve bu büyüme nedeniyle ihtiyacı duyulan Camii (1065 hicrî) 1655 tarihinde yaptırır. Bu yapının o yıllarda bilinen ismi Cami-i Kebir’dir. Kasaba halkı ise bu yapıyı hep Pazar Camii olarak anar. 400 metre alanda kare plan üzerine inşa edilen cami üç küçük kubbe ile örtülüdür. Camiinin tek kapısı, mermer kemerle çevrili olup kitabesinde Osmanlıca şu cümleler yazılıdır:

“Mustafa bin Piyâle ya'ni bu abdu'z zâif
Hak'dan isterdim yapam bir ma'bed-i hûb-u garîb
Bir ibâdetgâha muhtaç gördüm bu mahall-i câmii
Başladım fi'l-hâl bende kalmayub sabr-ı şekîb
Hamdülillah ger temam olub didüm tarihîni
Câmiinin itmâmını kıldı bana Allah nâsib.”

(Mustafa İbn-i Piyale, İsterdim Hak’tan bir muhabbet hane, Muhabbet haneye mahal gördüm bu mahalli - Hicri 1035)

Tek şerefeli, minareli, çok kubbeli bir yapı olan Pazar Cami’nin bahçesinde bir şadırvan bulunmaktadır. Kare planlı, çok kubbeli bir yapı olan Pazar Camii taş, tuğla bileşimi bir sistemle inşa edilmiştir. Geçmişte dört, günümüzde ise üç kemerli son cemaat yeri vardır. Camii cephelerinin alt kısımlarında yuvarlak kemerli dikdörtgen, formlu pencereler yer alırken, üst kısımlarda hem yuvarlak kemerli, hem de rozet pencereler yer almaktadır. Yapının sekizgen kasnaklı, silindirik gövdeli tek şerefeli bir minaresi mevcuttur. Konik külahlı minarenin şerefe altı kirpi dişlerle kademelendirilmiştir.

Pazar Camii çeşitli dönemlerde bakım ve onarımlardan geçirilmiştir. Cumhuriyet sonrası ilk bakım ve onarım 1924 yılında olur. Bu onarım sırasında Kasaba halkının katkılarının yanında Cumhuriyet Hükümeti’nin de katkıları görülür. 12 Şubat 1924 tarihli bir belgede tamiratı devam eden Pazar Camii için Hükümetin 1500 Lira gönderdiği yazılıdır. Bir başka değişim ve ilave 1968 yılında olur. 1968 yılında camii’nin son cemaat yerindeki demir doğramaları değiştirilir. Bir diğeri ise KTVKYK’nun 21.5.1990 gün 145 sayılı ilke kararı doğrultusunda caminin iç duvarlarının düzenlenmesi işidir.