TURGUTLU TÜRKMENLERİ - 1

Tarih sahnesinde Turgut, Turgavut, Turud, Turagut, Tourout, Torgut, Turgutoğulları, Turgutlu gibi isimlerle gördüğümüz bu konar – göçer cemaati nereden gelmiştir? Bu yöreyi şenlendiren Türkmen cemaatinin ilk yurtları neresidir?

Çeşitli isimlerle karşımıza çıkan bu aşiret hakkında çeşitli savlar ortaya atılmaktadır. Bir görüşe göre Turgut boyundan ayrılan bir gurup (Turgot) batıya göç ederek Anadolu’ya yerleşmişlerdir. Bunlar Kalmıklar'dır (Kalmuklar). Ancak Moğollar bunları (Turgutları) “has Moğol” saymazlar. Onlara göre Turgut boyu, Moğollaşmış Türklerdirler.                

Faruk Sümer’in tanımlaması ise bu görüşün aksi yönündedir:

“Kalmuk=Kalmak” denilen kavim hakiki Moğollar olup ünleri daha Timur döneminde Mavera Ün-nehre kadar ulaşmıştı. Kalmuklar Budist idiler. Kalmuklar’ın batıya gelenlerinin çoğunu Torgut (Turgut) adlı Moğol boyu teşkil ediyordu. Torgutlar veya Kalmuklar eski müttefikleri olan Moğol boyunun sıkıştırması üzerine batıya göç ettiler. Önlerine çıkan kavimleri yenilgiye uğratıp Yayık’a kadar geldiler ve Harizm’e akınlara başladılar”          

Bir diplomat olan Eugene Schuyler Türkistan isimli eserinde Turgutlardan söz eder. Ünlü diplomat, Faruk Sümer’in görüşünü kısmen destekleyip onların Moğol boyundan olduğunu söyler:

“Cengiz Han’ın halefleri ile yaptığı hâkimiyet mücadeleleri sırasında Cungarya (Yarış Ovası) üç kuvvetli Moğol kabilelerinin savaş alanıydı. Bunlar, Çuraslar (Çoros), Hoşutlar ve (Turgot) Turgutlardı”.

Eugene Schuyler’e göre, Turgutların Asya’da kalan bir bölümü Kunges ve Tekes nehirleri arasında yer alan Cungarya (Yarış Ovası) ismi ile anılan havzada hala yaşarlar. Eugene Schuyler, geride kalan Turgutlar için şöyle der:

“Kalmuklar, hala Turgutlar adıyla yaşadıkları Kunges ve Tekes’deki mükemmel otlaklara yerleşmelerine izin verildi. Bunlar göçebe bir hayat sürerler. Sığır ve at beslerler. Çiftçi olmuşlardır. Kunges ve Keş vadileri son yüzyılın başında Aşağı İtil’den dönen Kalmuk kabilelerinin torunları olan Turgutlar tarafından iskân edilmektedir. Turgutlar tarafından iskân edilen Kunges vadisi, sürüler için çok uygun değildir. Zirai otlak bol olmasına rağmen yazları çok sıcak olur, kışın ise kar çok derindir. Turgutların kışlıkları Kunges ve Keş’in arasındaki dağlardır.”      

        Adnan Menderes Kaya ise, “Avşar Türkmenleri” Tarihi isimli eserinde, Turgutların kökenini Oğuzların Üç Oklar koluna dayandırır. Yusuf Erdoğan da bu görüşü destekler ve bize daha kapsamlı bilgiler sunar. Yazar, Turgut Türkmenleri için şunları dile getirir:

“Oğuzların Afşar boyundan olan Karaman aşireti ve Karaman-Oğulları, Orta Anadolu’nun güneyinde kurulmuş olup, Anadolu Türkmen beyliklerinin Osmanlılardan sonra en büyüğü ve devamlısıdır. Karaman tahtı, beylikten ziyade bir devlet sayılmıştır. Ana kütlesi Afşarlara dayanan devlet, Üç-Oklardan Turgut, Bayburt, Kusun, Gögüz, Varsak, Salur ve Kaçarlar’ı çevresine toplamıştı”.  

        Siyasi tarih öğretmenliği yapmış olan Tahsin Ünal, Turgutlu Türkmenleri ile ilgili daha da ayrıntılı sayılacak bilgiler aktarır:

“Turgutoğulları, Asya’dan Anadolu’ya Karamanoğulları ile beraber gelmiş olan Türkmen kabilelerinden birisidir. Bunlar kalabalık ve itibarlı bir aile idi. Turgutoğulları, 1235–1240 yıllarında, Ilgın-Kadınhan’dan güneye doğru, Bozkır ve Aladağ mıntıkalarına ikda verilmek suretiyle yerleştirilmişlerdir. Turgutoğulları, Karamanoğulları sultanının vekili, emirlerinin komutanıydılar. Divan-ı Hassa, Sultan olmadığı zaman başkanlık ederlerdi. Sultan adına karar verirlerdi. Sultan olduğu zaman Divan-ı Has’ın üyesi olarak karara iştirak ederlerdi. Turgutoğulları, Divan-ı Avam’ın (ordunun) daimi başkanıydılar. Başkan olarak burada kararlar alırlar ve tatbik ederlerdi. Divan-ı Avam’ın ilk dört üyesi, dört tümenin komutanıydılar. Yani 40.000 kişilik Karaman ordusunun da başkomutanıydılar. Bu itibarla Turgutoğulları, Karamanoğulları ile vardı. Karamanoğulları ile tarihten silindiler. Şikari ve Osmanlı tarihleri, iki ailenin tarihini beraber zikrederler. Karamanoğullarının yanında yer alan Bayburt kabilesi, Turgutoğulları ile akrabaydılar. Bu iki kabile, ayni kökten olmasına rağmen Anadolu’ya geldiklerinde çeşitli nedenlerle araları açılmıştı. Turgut Bey araya girerek bu iki kabileyi uzlaştırdı. Turgutoğullarının, Anadolu’daki ilk emiri Turgut Bey’in mezarı, bu gün Ilgın’a bağlı Mahmuthisar Köyü’nde bulunmaktadır.”  

Kaynakça:

- Yılmaz Öztuna. Türkiye Gazetesi. 26 Haziran 2010, s 10.

- Faruk Sümer. Oğuzlar. İstanbul Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları. 1992 s 160, 178, 179, 227, 330, 636, 652, 664.

- Eugene Schuyler. Türkistan. Çeviri Firdevs ve Halil Çetin. Paradigma Yayıncılık 2007. S 501, 503, 508, 534, 535, 536.

- Adnan Menderes Kaya. Avşar Türkmenleri Tarihi. http www turkmenhost com.

- Şahabettin Tekindağ. Karamanlılar. IA VI Yayıncılık İstanbul 1988, s 317.

- Tahsin Ünal. Karamanoğulları Tarihi. Arıkara Basımevi 1986 Konya. S 255, 256.

- İslam Ansiklopedisi, s 120.

             - M. Zeki Oral. Turgut Oğulları Vakfiyeleri