TURGUTLUNUN ADI

   Kentlerin isimlerinin anlamı, onların geçmişleri hakkında bazı ipuçlarını barındırabilmektedir. Bu ipuçları, onların kuruluşları veya geçirdikleri dönüşümlere ışık tutabileceği için önemlidir. Ne var ki Turgutlu’nun ismi konusunda, tartışmalı bilgiler sunulmaktadır. Manisa’nın yakın ve büyük ilçelerinden biri olan Turgutlu’nun başka bir ismi var mıydı? Varsa, adının kökeni neydi? Cumhuriyetin ilanı ile birlikte ilçenin resmi adı olarak seçilen Turgutlu’nun, Osmanlı dönemi yazılı belgelerinde ismi, “Turudlu” “Turud”, “Kasaba”, “Kasaba-i Turgutlu” şeklinde ifade edildiği bilinmektedir. Çoğu zaman, yaşayan kentlerin şimdiki ismi, tarih öncesi ya da sonrası adını çağrıştırır biçimde, Türk ağzına uyarlanmış şeklidir. Bu uyarlama, Turgutlu’nun çevresi ve Kasaba için de olabilir. Turgutlu ismi, tarih öncesi bir adın günümüze kadar yansıması olabilir mi?
   Yahudi araştırmacı Avram Galanti, burada Bizans ve Saruhanlılar döneminde bir yerleşme olduğunu ve Yahudi guruplarının burada bulunduğunu yazar. Bu sav doğruysa Turgutlu’nun Saruhanoğulları döneminde meskûn bir yerleşim yeri olduğu söylenebilir. Belki de Turgutlu, dağılmış bir iskân mahallinin yakınında Saruhanlılar tarafından yeni bir yerleşme yeri olarak teşkil edilmiş olabilir. Belki de bu yeni yerleşim yeri adını, tarih öncesi buralarda bulunan bir kentçiğin Türk ağzına uyarlanmış şeklidir.
  Bir kısım antik yazarlara göre Turgutlu adının antik dönemlerden geldiği söylenir. Bu konuda birçok yazar, değişik görüşler sergilemektedir. Anadolu’nun Tarihsel Coğrafyası hakkında bilgiler sunan Veli Sevin ve Lydia eserinin yazarı Bilge Umar, antik dönem kaynaklarına temel alarak Turgutlu adının kökenini Türklerden önceki döneme dayandırır. 1888 yılında, Derbent köyüne yakın yerde Djowali ismi ile anılan yerde Karl Buresch, alt kısmı noksan olan ve üç cephesinde Grekçe bir yazıt yer alan bir heykel kaidesi bulur. Bunun akabinde 1906 yılında ünlü gezginler J. Keil ile A. Von Premerstein’de ayni yazıtı bu köyde görürler. Ancak bu tarihten sonra bu heykel kaidesi kaybolur. Bilge Umar’a göre adı geçen yazıtta, Turgutlu’nun isim babası sayılan Troketta köyünden söz edilmektedir.
    Prof. Dr. Hasan Malay ise sözü edilen Troketta köyü ile ilgili ayrıntılı bilgiler sunar. Ünlü arkeoloğa göre kaybolan bu heykel kaidesi 2000 yılında bulunmuş Manisa Müzesi’ne taşınmıştır. Prof. Dr. Hasan Malay’a göre Troketta’nın tarihi İ. Ö. 2’inci yüzyıla kadar gitmektedir. İ. S. 2’inci yüzyılda büyük bir salgın hastalıkla karşılaşan Troketta halkı, o dönemin ünlü kehanet merkezlerinden biri olan Klaros’a (Ahmet Beyli) elçiler göndererek yakalandıkları salgın hastalıktan kurtulmak için tanrı Apolon’un kehanetine başvururlar. Manisa Müzesi’nde yer alan bu kaide Troketta halkının, Apollon’un kehaneti uyarınca kendi kentçiklerine diktirdikleri tanrı Apollon’nun heykelinin yazılı kaidesidir.
   Başka yazarlar ise yukarıda zikredilen görüşlere katılmazlar. Eski yazıtlar uzmanı ve tarihçi Louis Robert, “Turgutlu’nun adı, bir Türk aşiretinin isminden gelmektedir” der. Ferudun M. Emecen’e göre ise Turgutlu bir Türkmen cemaatinin adıdır, 2’inci Beyazid dönemine ait bir icmal tahrir defterinde adı geçen köyün ismi “Turgutlu” tarzında değil “Turudlu” şeklindedir. Turgutlu ile ilgili geniş bilgiler sunan Dr. Niyazi Dinçsoy’da Turgutlu isminin ilk yıllarda “Tur’ud” olarak ifade edildiğini belirtir. Teoman Ergül ise Manavlu /Tabanlı Türkmeni olan Turgutlu konar - göçer cemaatinin adını Turgut, Durgut, Durgutlu, Durgut Obası isimleriyle dillendirir.

Kaynakça:
- Bilge Umar Türkiye’deki Tarihsel Adlar. İnkılap Kitapevi 1993.
- M. Ferudun Emecen. Tarih İçinde Manisa. S 223.
- Teoman Ergül. Turgutlu’nun Kısa Tarihi. S 1.
- Niyazi Dinçsoy. Turgutlu’nun Dramı.
- Hasan Malay. Klaros’lu Apollon’nun Troketta’daki bir salgın hastalık hakkındaki Kehaneti. - Nuran Şahin. Kloros. Apollon Klorois Bilicilik Merkezi. Ege Yayınları. 1998.